Przenoszenie dylatacji

„Czy mogę przenieść dylatację?” pytanie często pojawiające się na facebooku w Grupach o tematyce budowlanej. Wynika ono głównie z tego, że układ dylatacji zostawiony przez posadzkarzy nie pasuje do układu fug w płytkach. Rzadko który inwestor godzi się na dodatkowe cięcia płytek, zwłaszcza jak kupi płytki znacznych formatów, a glazurnik chce mu te płytki pociąć. Co w takiej sytuacji możemy zrobić?

Najmniejszy problem mamy z dylatacjami obwodowymi i montażowymi. Ze względu na miejsca występowania tych dylatacji nie przeszkadzają one w układzie płytek.
Zasadniczo nie mamy też problemu z dylatacjami konstrukcyjnymi, bo te musimy przenieść na wszystkie warstwy i tu nic nie wymyślimy. Podobnie będzie z dylatacjami przeciwdrganiowymi. Ze względu na spełnianą funkcję tą dylatację też musimy zachować, ale z taką dylatacją raczej nie spotkamy się w salonie u Kowalskiego (więcej o rodzajach dylatacji w innym artykule).

U Kowalskiego w salonie możemy za to trafić na dylatacje termiczne i strefowe.

Niezależnie z jaką dylatacją mamy do czynienia, nic nie zrobimy jeżeli zdylatowane elementy podkładu będą miały możliwość przemieszczania się w pionie względem siebie (tzw. klawiszowanie). Nie pomogą tu żadne kleje wysokoodkształcalne, ani maty kompensacyjne i o tym należy pamiętać.

Dylatacja termiczna to dylatacja, która oddziela od siebie poszczególne pola grzewcze lub podkład ogrzewany od nieogrzewanego. Dylatacja taka powinna przechodzić przez cały przekrój podkładu i mieć szerokość ok. 6-10mm, w zależności od wielkości pól grzewczych. Z dylatacjami termicznymi jest ten problem, że zdylatowane nimi fragmenty podkładu mogą pracować w pionie względem siebie, zwłaszcza że zazwyczaj są one układane na materiale ściśliwym jakim jest styropian. W takiej sytuacji nie możemy nad dylatacją przejść płytkami. Czy możemy „zszyć” taką dylatację i ją przesunąć? Tak, jeśli pozwala nam na to układ pól grzewczych, a dokładniej układ rurek. Dylatacja ta musi przechodzić przez cały przekrój podkładu więc w praktyce możemy ją wyciąć tylko w tej części podkładu gdzie rurek (lub przewodów grzewczych) nie ma. Co jeśli nie mamy takich możliwości? Tu z pomocą przychodzą nam dyble dylatacyjne (np. Mapei), które odpowiednio zamontowane blokują klawiszowanie podkładów, jednocześnie umożliwiając im przemieszczanie poziome względem siebie (np. na skutek rozszerzalności cieplnej). To jednak jeszcze nie wszystko. Jeżeli podkłady mogą pracować w poziomie to czy przyklejona nad dylatacją płytka nie pęknie lub nie odpadnie? Raczej się to nie uda. Jeżeli chcemy przykryć taką dylatację płytką to musimy zastosować matę kompensacyjną. Matę stosujemy wtedy na całej powierzchni podłogi, a nie tylko nad dylatacją. Ważne jest też to, aby zastosować matę, która poradzi sobie z przeniesieniem naprężeń powstających na skutek zmian wymiarowych podkładów (przy zmianie temperatury o 20st, zmiana długości podkładu cementowego o długości 2m będzie wynosiła ok. 0,5mm). Bez problemu poradzą sobie z tym maty niezwiązane z podłożem takie jak Atlas Mata630 czy Gutjahr Flexbone-2E, gdyż tworzą one podłogę pływającą z płytek (taką jak podłogi z paneli). Czy poradzą sobie maty typu „szmata” (Mapei Mapetex Vlies, Botament AE) moim zdaniem nie, ale najlepiej zaprosić na budowę doradcę technicznego producenta maty i niech on zdecyduje czy w tej konkretnej sytuacji dany typ maty się sprawdzi. Kompromisem mogą być maty typu Schluter Didra25, Gutjahr Flexbone-VA, które są co prawda mocowane do podłoża klejem, ale zakres przenoszonych przez nie naprężeń jest większy niż w przypadku mat typu „szmata” (tu też najlepiej skonsultować to z DT producenta).

Bardzo często dylatacje „termiczne” są wykonywane poprzez nacięcie podkładu na 1/3 jego głębokości. Jest to błąd. Przy takim wykonaniu podkłady nie mają pomiędzy sobą miejsca na swobodne rozszerzanie się, co w pewnych sytuacjach może doprowadzić do ich wypiętrzania się.

Poprzez nacięcie podkładu (od 1/3 do ½ jego grubości) wykonuje się dylatacje strefowe (skurczowe, kontrolne). Dylatacje tego typu wykonujemy w kilku przypadkach.

Po pierwsze wtedy gdy musimy podzielić podkład na pola dylatacyjne, ze względu na jego powierzchnię. Dla przypomnienia: wewnątrz pole dylatacyjne dla podkładów cementowych nie powinno być większe niż 36m², a dla anhydrytowych nie więcej niż 50m², na zewnątrz, w zależności od źródła, nie większe niż 5-9m².

Po drugie dylatacje strefowe wykonujemy gdy wymaga tego kształt pomieszczenia:

- gdy stosunek boków pomieszczenia jest większy niż 1:2 (ten sam warunek dotyczy stosunku boków pól dylatacyjnych przy dzieleniu na nie pomieszczenia);

- gdy następuje zmiana kształtu pomieszczenia, np. tak zwane elki lub zwężenie pomieszczenia.

Po trzecie wtedy gdy następuje skokowa zmiana grubości podkładu.

Czy dylatacje strefowe możemy przykrywać płytkami, czy możemy je przenosić, czy możemy je zszywać? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi.

Jak wygląda typowa dylatacja strefowa? Zazwyczaj jest to nacięcie wykonane w podkładzie na głębokość 1/3 do ½ całkowitej grubości podkładu. Podczas pracy podkładu, gdy pojawi się naprężenie o odpowiednio dużej wartości, następuje pęknięcie nienaciętej części podkładu. Pęknięcie to jest nieregularne, poszarpane. Taka powierzchnia stykających się ze sobą podkładów uniemożliwia ich swobodne przemieszczanie się w pionie (klinują się na nierównościach). Odpada nam więc problem, o którym pisałem przy dylatacjach termicznych – klawiszowanie. Nie należy jednak przyjmować, że tak jest zawsze, należy sprawdzić czy mimo wszystko ono nie występuje. 

Czy możemy te dylatacje przykrywać płytkami? Możemy, ale nie zawsze bezpośrednio na kleju. Dylatacje strefowe wynikające z kształtu pomieszczenia mogą pracować cały czas. Przykrycie takiej dylatacji bezpośrednio płytką na kleju niesie ryzyko uszkodzenia płytki. W takim przypadku powinna być zastosowana mata kompensacyjna i w tym przypadku powinny się sprawdzić wszystkie ich rodzaje. Podobna sytuacja występuje w przypadku dylatacji strefowej wynikającej ze zmiany grubości podkładu.

Inaczej jest z dylatacjami strefowymi wynikającymi z wielkości powierzchni podkładu lub jego stosunku boków. Te dylatacje pracują tylko podczas wiązania cementu. Proces hydratacji cementu jest procesem skurczowym więc podczas wiązania podkład się kurczy. W przypadku anhydrytu skurcz jest spowodowany odparowaniem z niego wody (jest on znacznie mniejszy niż skurcz podkładu cementowego). Dylatacje strefowe wykonujemy po to aby ewentualne pęknięcie podkładu nastąpiło tam gdzie my tego chcemy i żeby było proste. Po zakończeniu wiązania skurcz już nie występuje i tak naprawdę te dylatacje są zbędne. Możemy je więc spokojnie zszyć i położyć na nich płytki bez konieczności stosowania mat kompensacyjnych. Jeżeli jednak zdecydujemy się na przykrycie takiej dylatacji płytkami bez jej zszywania, to musimy zastosować matę kompensacyjną. Należy też wtedy pamiętać o wykonaniu dylatacji pozornej w okładzinie ceramicznej, usytuowanej jak najbliżej dylatacji w podkładzie.

Zszycie dylatacji w podkładzie nie zwalnia nas od odpowiedniego podziału dylatacjami pozornymi okładziny ceramicznej, zwłaszcza jeżeli pod płytkami zastosujemy elektryczną matę grzewczą.

Co z przenoszeniem dylatacji strefowych? Dylatacji wynikających z wielkości pomieszczenia lub stosunku boków podkładu nie ma sensu przenosić bo spokojnie możemy je zszyć. W przypadku dylatacji wynikających z kształtu pomieszczenia możemy to robić, ale należy to robić z głową.

Dylatacja wynikająca z kształtu pomieszczenia nadal musi być dylatacją wynikającą z tego kształtu. Przykład na rysunku poniżej.

Dlaczego dylatacja zaznaczona na czerwono jest błędnie przeniesiona? Przeniesienie tej dylatacji spowodowało, że ponownie mamy w pomieszczeniu tzw. elkę, a co za tym idzie w podkładzie mamy wycięcie, w którym będzie następowała koncentracja naprężeń (efekt karbu).W takim przypadku jak na rysunku możliwość przeniesienia dylatacji w podkładzie jest mocno ograniczona. Możemy w takim przypadku ratować się matami kompensacyjnymi, które (odpowiednio dobrane do sytuacji) pozwolą nam przejść płytkami nad dylatacją.

Zdarza się czasami, że dylatacja jest wykonana krzywo, nie jest prostopadła do układu ścian tylko idzie po skosie. Taką dylatację możemy zszyć i naciąć nową dylatację.

Przy stosowaniu mat kompensacyjnych należy pamiętać o tym, że matę stosujemy na całej powierzchni podkładu, a nie tylko w miejscu „przechodzenia” nad dylatacją. Ponadto konieczny jest dobór odpowiedniej do sytuacji maty, tak aby była ona w stanie przenieść mogące wystąpić naprężenia. Maty kompensacyjne nie są w stanie przenieść naprężeń działających poprzecznie do ich powierzchni (klawiszowanie podkładów).

Należy też pamiętać o wykonaniu dylatacji pozornej w okładzinie ceramicznej. Wykonujemy ją możliwie najbliżej dylatacji w podkładzie poprzez wypełnienie spoiny materiałem trwale elastycznym, takim jak np. silikon czy uszczelniacz poliuretanowy.

Na koniec jeszcze jedna uwaga. Zdolność przenoszenia naprężeń przez maty kompensacyjne w znacznym stopniu zależy od ich grubości. Podobnie jest też z klejami odkształcalnymi, im większa ich grubość pod płytką, tym większe naprężenia wynikające z ruchu podkładów względem płytki są one w stanie przenieść.