Normowa klasyfikacja klejów

Na rynku dostępnych jest wiele różnych zapraw klejowych do płytek. Nie dość, że mamy kilku wiodących producentów tych zapraw, to jeszcze w poszczególnych częściach kraju pojawiają się produkty lokalnych wytwórców. Jakby tego było mało to jeszcze w ofercie każdego z nich jest po kilka lub kilkanaście różnych klejów. Jak poruszać się w tej ofercie? Czy można jakoś porównać kleje różnych producentów? Czy można kierować się opisami na worku?

Z pomocą przychodzi nam norma PN-EN 12004 "Kleje do płytek - Wymagania, ocena zgodności, klasyfikacja i oznaczenie", która wymusza na producentach oznaczanie klejów do płytek według jednego systemu. Żeby możliwe było porównanie poszczególnych produktów konieczne jest ich przebadanie w takich samych warunkach i w ten sam sposób. Metody badań poszczególnych parametrów określają normy pomocnicze. Na podstawie wyników tych badań producenci w odpowiedni sposób oznaczają swoje produkty, zgodnie z normą 12004.

Norma 12004 w pierwszej kolejności dzieli kleje na typy. Typ kleju uzależniony jest od sposobu wiązania jaki zachodzi w danym kleju. Norma rozróżnia trzy typy klejów i narzuca odpowiednie ich znakowanie:

• literą C oznaczane są kleje cementowe, w których wiązanie następuje poprzez hydratację cementu. Jest to najbardziej rozpowszechniona grupa klejów. Takimi klejami są np. Atlas Plus, Mapei Adesilex P9, Kerakoll H40
• literą D oznaczane są kleje dyspersyjne. W tym wypadku wiązanie następuje na skutek odparowania rozpuszczalnika (najczęściej jest to woda). Są to kleje gotowe do użycia. Stosując te kleje należy pamiętać żeby tak kształtować warkocze aby ich układ umożliwił odparowanie rozpuszczalnika (nie robimy esów-floresów, które zamykają dopływ powietrza do pewnych obszarów). Przykładami takich klejów są Kreisel Gotowy klej do płytek 111, Mapei Adesilex P22, Soudal Klej do glazury i terakoty A24.
• literą R oznaczane są kleje reaktywne, w których wiązanie następuje poprzez reakcję chemiczną. Są to chyba najmniej popularne kleje na rynku, głównie ze względu na cenę. Najczęściej są to kleje dwuskładnikowe. Po wymieszaniu składników rozpoczyna się reakcja chemiczna, na skutek której następuje wiązanie kleju. Przykładem takiego kleju jest Keralastic firmy Mapei, który jest dwuskładnikowym klejem poliuretanowym. Ciekawym przykładem jest fuga epoksydowa Mapei Kerapoxy. Zasadniczo jest to epoksydowa zaprawa do spoinowania, ale firma Mapei przebadała ją również pod kontem możliwości zastosowania jako reaktywny klej do płytek i sklasyfikowała ją dodatkowo zgodnie z normą 12004 (oprócz normy 13888 dotyczącej zapraw do spoinowania)

Następnie norma 12004 dzieli poszczególne typy klejów na klasy, w zależności od przyczepności kleju do podłoża. Klasy klejów są dwie (niezależnie od typu):

• klasa 1 - są to kleje normalnie wiążące. Przyczepność takiego kleju do podłoża nie może być mniejsza niż 0,5 N/mm2 (po 28 dniach). W przypadku klejów cementowych (najczęściej spotykanych) będą to np.: Atlas Zaprawa Klejowa Uelastyczniona, Mapei Kerabond T, Ceresit CM11. Kleje te służą do montażu płytek małego i średniego formatu. Nie powinny być to płytki o powierzchni powyżej 0,1m2, chyba że producent kleju dopuszcza większy format jak np. w przypadku kleju Atlas OK! gdzie producent dopuszcza klejenie płytek o formacie 40x60cm. Kleje te można stosować wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń, ale w praktyce na zewnątrz stosuje się je na niewielkich powierzchniach, w miejscach gdzie nie występują naprężenia termiczne. Kleje te nie są zalecane na podłoża, w których mogą występować dodatkowe naprężenia związane z ich pracą (np. podkłady grzewcze), podłoża o ograniczonej stabilności (zabudowy GK) i tak zwane podłoża krytyczne (stare płytki, płyty OSB). Ze względu na to, że zdolność przenoszenia naprężeń dla klejów klasy 1 jest mniejsza niż dla hydroizolacji, klejów tych nie zaleca się stosować na podłożach zabezpieczonych hydroizolacją. Są jednak producenci chemii budowlanej, którzy to dopuszczają.
• klasa 2 - kleje o podwyższonych parametrach. Przyczepność do podłoża w przypadku tych klejów nie może być mniejsza niż 1 N/mm2 (jeżeli na takim kleju przykleimy do sufitu płytkę o wymiarach 10x10cm to możemy na niej powiesić ciężar 1 tony). Przykładami takich klejów będą kleje cementowe Atlas Geoflex, Mapei Adesilex P9, Ceresit CM12 Plus. W tej klasie znajdą się również kleje reaktywne. Kleje klasy 2 pozwalają na przyklejanie płytek małego, średniego i dużego formatu. Granica dużego formatu nie jest jednoznacznie określona, ale zazwyczaj przyjmuje się, że są to płytki o powierzchni nie większej niż 0,25m2. Kleje klasy 2 bez problemu można stosować na zewnątrz. Sprawdzą się ona na balkonach i tarasach o ile będziemy stosować się do zalecanego formatu płytek i szerokości fug oraz jeżeli będziemy się stosować do wszystkich zasad wymaganych przy takich pracach. Kleje te można również stosować tam gdzie mamy do czynienie z naprężeniami termicznymi o raz wynikającymi z charakteru podłoża (np. zabudowy GK). Potocznie kleje klasy 2 nazywane są klejami elastycznymi. Należy jednak wiedzieć, że norma 12004 nie klasyfikuje parametru elastyczności oraz nie ma określonego sposobu jej badania. Ponieważ elastyczność nie jest znormalizowana skrzętnie wykorzystywana jest przez marketing i stąd na rynku można spotkać kleje uelastycznione, półelestyczne, wysokoelastyczne, itp.

Norma 12004 klasyfikuje również właściwości dodatkowe klejów i tak:

• literą F oznaczane są kleje szybkowiążące (ekspresowe). Wytrzymałość umożliwiającą wejście na płytki przyklejone na takim kleju i ich fugowanie kleje te muszą osiągnąć w czasie nie dłuższym niż 6 godzin. Dla większości klejów szybkowiążących, dostępnych na rynku, czas ten jest nie dłuższy niż 4 godziny. Kleje te sprawdzają się gdy mamy ograniczony czas na wykonanie prac np. gdy w ciągu nocy trzeba ułożyć i zafugować płytki na korytarzu w biurowcu.
• literą T oznaczane są kleje o ograniczonym spływie. Badanie przeprowadza się na płytce gresowej o wymiarach 10x10cm i wadze 200g, Taka płytka, przyklejona bez podparcia na powierzchni pionowej, nie może osunąć się więcej niż o 0,5mm. Kleje te pozwalają więc na przyklejanie płytek "od góry" bez ich podparcia. A co z płytkami większymi i cięższymi niż płytka testowa. Wzrost powierzchni płytki nie ma znaczenia bo jest to po prostu więcej płytek testowych połączonych ze sobą. Osunięcie się takiej "tarczy" będzie więc takie samo jak pojedynczej płytki. Gorzej z ciężarem bo on ma już wpływ na wielkość osunięcia. Większość klejów o ograniczonym spływie radzi sobie nawet z dość ciężkimi płytkami. Należy przestrzegać tylko kilku podstawowych zasad. Po pierwsze klej rozrabiamy raczej w dolnej granicy ilości wody zalecanej przez producenta. Po drugie stosujemy możliwie najmniejszy ząb pacy zębatej (jednak dopasowany do wielkości płytki). Po trzecie warkocze kleju muszą być ułożone w pionie. Jeżeli tak nie będzie w pierwszym momencie, pod ciężarem płytki załamią się same warkocze co już spowoduje osunięcie się płytki. Po czwarte położenie płytki korygujemy do dołu. Podciąganie płytki w górę nic nie da bo płytka osunie się do pierwotnego położenia albo nawet bardziej.
• literą E oznacza się kleje o wydłużonym czasie otwartym. Czym jest ten czas otwarty? Jest to czas od naniesienia kleju na podłoże do momentu kiedy klej "chwyci" jeszcze płytkę z odpowiednią siłą. Zgodnie z normą płytka po okresie sezonowania kleju (28 dni) musi się trzymać z siłą nie mniejszą niż 0,5N/mm2. Czy podczas klejenia płytek możemy sprawdzić z jaką siłą klej położony 15 minut wcześniej będzie trzymał płytkę za 28 dni? Raczej nie. W realnych warunkach, na budowie sprawdza się to dotykając kleju dłonią. Jeżeli klej brudzi to można kleić płytki. Jeżeli zdążył już naskórkować i nie brudzi dłoni usuwamy go z podłoża i utylizujemy. Tak, utylizujemy, a nie wrzucamy do wiadra z klejem i mieszamy. Dla klejów o zwykłym czasie otwartym czas ten nie może być krótszy niż 20 minut. Dla klejów o wydłużonym czasie otwartym nie może on być krótszy niż 30 minut. Czasy te dotyczą warunków laboratoryjnych. W rzeczywistości kleje najczęściej naskórkują szybciej. Najczęstszą przyczyną tego jest ruch powietrza (przeciąg, wiatr, wentylator), ale również niska wilgotność i podwyższona temperatura. Kleje o wydłużonym czasie otwartym pozwalają na naniesienie kleju na większą powierzchnię i przyklejenie później kilku (kilkunastu) płytek. Są bardzo przydatne przy klejeniu płytek wielkoformatowych, gdzie musimy nanieść klej na podłoże i na płytkę, a powierzchnia jednej płytki może przekraczać 3m2 (są też płytki o powierzchni ponad 5m2).

Występują jeszcze oznaczenia S1 i S2. Oznaczają one klasę odkształcalności kleju. W przeciwieństwie do elastyczności, odkształcalność klejów jest znormalizowana i jest określona metoda jej badania.

Badanie odkształcalności polega na umieszczeniu próbki kleju na specjalnej podstawce i uginanie jej poprzez wywieranie nacisku na jej środek. Oczywiście zarówno wymiary próbki, kształt i wymiary podstawki oraz kształt i wymiary elementu wywierającego nacisk są znormalizowane. Jeżeli próbka bez jakichkolwiek uszkodzeń pozwoli ugiąć się powyżej 2,5mm klej dostaje klasę odkształcalności S1. Jeżeli próbka pozwoli ugiąć się (bez uszkodzeń) powyżej 5mm klej otrzymuje klasę odkształcalności S2.

Czy klej pod płytką tak się ugina? Raczej ciężko sobie wyobrazić płytkę 30x30cm (taka jest długość badanej próbki kleju), która ugina się o 5mm. Gdybyśmy jednak obrócili naszą próbkę do pozycji pionowej, a siła uginająca działąła by poziomo to nasza próbka, w uproszczeniu, pracowała by jak klej pod płytką podczas przenoszenia naprężeń wynikających ze zmian wymiarów płytki i/lub podłoża (np. przy nagłym schłodzeniu przez grad nagrzanych płytek na tarasie).

Czy kleje bez oznaczeń S1, S2 się odkształcają? Tak, jednak ze względu na maksymalne odkształcenie, nie większe niż 2,5mm nie są one klasyfikowane jako kleje odkształcalne. W przypadku takich klejów nie wiemy niestety czy to odkształcenie wynosi 0,5mm czy może 2,3mm. Dlatego tam gdzie spodziewamy się znacznych naprężeń bezpieczniej jest stosować kleje odkształcalne.

Z zestawienia ze sobą powyższych oznaczeń otrzymujemy normowe oznaczenie kleju, np: C1T, R2T, D1T, C2TE, C2FTE, C2TE S1. Na podstawie takiego oznaczenia kleju, bez czytania opowiastek marketingu z pierwszej strony worka, jesteśmy w stanie sprawdzić z jakim klejem mamy do czynienia i gdzie go możemy zastosować. Jest to też przydatne za granicą. Nawet jeżeli na worku nie ma nic w znanym nam języku to na podstawie takiego oznaczenia będziemy wiedzieli z jakim klejem mamy do czynienia.

Na koniec rozszyfruję przykładowe oznaczenie kleju:

C2TE S1

C -  klej cementowy

2 - o podwyższonych parametrach (przyczepność powyżej 1 N/mm2)

T - o ograniczonym spływie (można kleić płytki od góry)

E - o wydłużonym czasie otwartym (w warunkach laboratoryjnych minimum 30minut)

S1 - odkształcalny, o klasie odkształcalności S1 (ugięcie próbki powyżej 2,5mm)

W swojej pracy zapewne spotkacie się z jeszcze kilkoma cechami klejów, których norma nie klasyfikuje (cienkowarstwowy, rozpływny, żelowy), ale o tym innym razem.