Maty kompensacyjne - fakty i mity

Do napisania tego artykułu skłoniły mnie, powracające wciąż na facebooku, dyskusja i spór o maty, o to czy są potrzebne czy nie, o to co można a czego nie można przy ich pomocy robić. Da się zauważyć, że mają one swoich zwolenników i przeciwników, ale da się też zauważyć, że po obu stronach jest wiele osób, które nie do końca wiedzą o co w matach tak naprawdę chodzi. Pojawia się wiele przykładów realizacji gdzie mata nie spełni oczekiwań wykonawcy, ale pojawia się też wiele realizacji gdzie mata jest tak naprawdę zbędna. W tej całej sytuacji nie pomaga też marketing, zarówno ten po stronie producenta jak i ten po stronie sprzedawcy/dystrybutora mat. Zarówno jedni jak i drudzy „wpychają” wykonawcy maty do czego tylko się da, nawet jeżeli nie ma to żadnego uzasadnienia technicznego (są na szczęście producenci, którzy poważnie traktują wykonawcę i tego nie robią). W podejmowaniu decyzji o zastosowaniu maty nie pomaga też to, co producenci piszą w opisie produktu. Często można znaleźć tu rozbieżności z tym co jest zapisane w dokumentacji technicznej maty.

Nie będę starał się odpowiedzieć na pytanie „stosować maty czy nie?”. Postaram się raczej wyjaśnić co maty mogą, a z czym sobie nie radzą. W miarę możliwości będę też unikał odwoływania się do konkretnych produktów, chociaż nie da się tego uniknąć całkowicie.

Problem z matami jest taki, że jest to produkt stosunkowo młody i stosunkowo mało popularny. Nie ma więc dla mat zaleceń i warunków technicznych wykonania i odbioru robót. Opierać się możemy tylko na zaleceniach producentów mat. Nie znajdziemy też żadnego podziału mat, żadnej klasyfikacji. Sami producenci mają chyba też problem jak klasyfikować maty. Jak zajrzycie do Deklaracji Właściwości Użytkowych mat, to w większości przypadków okaże się, że jest to system uszczelnień.

Czy w takim razie da się wprowadzić jakiś podział mat? Pewnie się da. Można by je podzielić chociażby na związane z podłożem i niezwiązane z podłożem. Można na jednowarstwowe i wielowarstwowe. Jakbyśmy się postarali to jeszcze pewnie jakieś podziały by się znalazły, ale nie podział jest najważniejszy tylko to jak maty działają.

Żeby było prościej (zwłaszcza dla mnie 😀 ) pominę kwestię ścian (tak, są maty, które można stosować na ścianach) i skupię się na podkładach podłogowych. Co jest problemem w przypadku podkładów? Po pierwsze problem może stanowić okres sezonowania i wysychania. Związane są z tym również rysy i pęknięcia skurczowe. Kolejny problem to dylatacje. Zazwyczaj nie pasują do układu płytek. No i zostaje nam jeszcze nośność i czystość podkładu oraz różne materiały, z których wykonane są poszczególne fragmenty podkładu. Z większością tych problemów odpowiednio dobrana mata powinna sobie poradzić, ale z jednym z tych problemów na pewno nie. Maty nie są w stanie kompensować naprężeń poprzecznych, a więc takich, które nie działają równolegle do płaszczyzny maty. Z tego też powodu matami nie można przykrywać dylatacji, które pozwalają na pionowy ruch zdylatowanych fragmentów podkładu (tzw. klawiszowanie). No i skreśliłem to, do czego wykonawcy najczęściej używają mat – przenoszenie i pomijanie dylatacji. Spokojnie nie jest tak źle. Nie zawsze występuje klawiszowanie, a jeżeli jest taka możliwość to możemy jej przeciwdziałać. Na rynku są dostępne specjalne dyble dylatacyjne firmy Mapei, które blokują możliwość klawiszowania podkładów przy zachowaniu możliwości ich przemieszczenia poziomego. Klawiszowanie zasadniczo nie powinno występować również w przypadku dylatacji skurczowych (o dylatacjach w innym artykule).

Czy każda mata poradzi sobie z wymienionymi wcześniej problemami? Oczywiście, że nie. Różne konstrukcje mat, różne systemy mocowania do podłoża powodują, że nie wszystkie maty pracują tak samo.

Zacznijmy od mat w postaci płachty specjalnej włókniny, która przypomina szeroką taśmę uszczelniającą. Kiedyś ktoś nazwał te maty „mata typu szmata” i muszę przyznać, że bardzo mi się to określenie podoba (nie jest związane z jakimiś uprzedzeniami do tych mat. Są to zazwyczaj maty jednowarstwowe, o grubości poniżej 1mm, ale zdarzają się też wyjątki.

Do czego te maty się nadają? Sprawdźmy na początek co zaleca jeden z producentów:

Z powyższego wynika, że podstawowym zastosowaniem tej maty jest wykonywanie uszczelnień, ale również mamy informację o redukcji naprężeń występujących pomiędzy podłożem i okładziną. O jakie naprężenia chodzi, jakiej wielkości naprężenia mata jest w stanie przenieść? Popatrzmy co jeszcze podaje producent:

Dowiadujemy się, że oprócz redukcji naprężeń, mata mostkuje rysy. Niestety nie wiemy do jakiej szerokości. Szukamy dalej:

Teraz robi się ciekawie. Podłoże musi być odporne na odkształcenia, rysy (o ile nie są drobne) należy skleić żywicą, jastrychy muszą być wysezonowane i suche. Warunki jak dla klejów cementowych. Czyżby zostawała nam tylko funkcja uszczelnienia?

To już mata innego producenta. Z wyglądu podobna do poprzedniej, ale producent podaje, że jest to mata wielowarstwowa. Przykładowe zastosowania wyglądają obiecująco.

0,5mm to niewiele jak na pęknięcie, chyba że autorowi chodziło o rysę skurczową, ale wtedy to też niewiele biorąc pod uwagę, że hydroizolacje potrafią mostkować znacznie większe rysy.

No to jak to jest z tym mostkowaniem pęknięć? Mata je mostkuje, czy należy je skleić?

Ciekawie też wygląda lista klejów rekomendowanych do montażu maty oraz późniejszego montażu okładzin ceramicznych. Producent rekomenduje kleje odkształcalne klasy S2 lub modyfikowane kleje odkształcalne klasy S1. Zastanawiam się teraz, co w tym układzie kompensuje powstające naprężenia: mata czy klej?

Czy te przykłady sugerują, że maty „typu szmata” nie działają? Działają, ale trzeba sobie zdawać sprawę z ograniczeń jakie posiadają. Większość mat tego typu albo stanowi paroizolację, albo ma mocno ograniczoną paroprzepuszczalność dlatego też nie należy ich stosować na niedostatecznie wyschniętych podłożach.

Jak zauważyliście producenci albo nie podają żadnych wartości, które pozwoliłyby oszacować jakie naprężenia mata jest w stanie przenieść, albo te wartości są niewielkie. Wynika to przede wszystkim z grubości mat. Jak już wspomniałem są to produkty o grubościach ok. 1mm, a czasami nawet mniej. Mata o takiej grubości nie może przenieść znacznych przesunięć (bez uszkodzenia) bo po prostu nie pozwalają jej na to prawa fizyki.

Maty tego typu na pewno sprawdzą się na odpowiednio zdylatowanych, ale niedostatecznie wysezonowanych podłożach, w których mogą wystąpić niewielkie rysy skurczowe.

Metoda mocowania tych mat wymusza też na wykonawcy zastosowanie nieco grubszej, łącznej warstwy kleju (jedna warstwa pod matą, druga na macie). Nie są to znaczne różnice, ale jeśli chodzi o kompensowanie naprężeń każdy milimetr ma znaczenie, a klej sam w sobie (zwłaszcza odkształcalny) też ma zdolności kompensowania naprężeń.

Czy w przypadku zbyt dużego naprężenia, którego mata nie będzie w stanie skompensować, nastąpi uszkodzenie płytki? Niekoniecznie. Uszkodzeniu może ulec sama mata (rozwarstwienie) lub może nastąpić zerwania połączenia z warstwą kleju pod matą lub na macie. Okładzina ceramiczna pozostanie wtedy cała, ale lokalnie będzie odspojona od podłoża. Jakie będą tego skutki przy jej dalszej eksploatacji trudno przewidzieć.

Podobne, jeżeli chodzi o sposób mocowania do podłoża, ale o zupełnie innej konstrukcji, są maty typu Didra 25.

Są one mocowane do podłoża w warstwie kleju, ale ponieważ posiadają „wypustki” (kształt zależy od modelu maty) podklejone zazwyczaj warstwą fizeliny, pomiędzy matą, a podłożem pozostaje przestrzeń nie wypełniona klejem (zazwyczaj ok 50%). Maty te mają grubość kilku milimetrów. Co taka konstrukcja maty daje? Puste, nie wypełnione klejem, przestrzenie między wypustkami pozwalają na zwiększenie możliwości odkształcania się maty (w połączeniu z większą grubością). To z kolei przekłada się na większe zdolności kompensacyjne (większe, możliwe do skompensowania, przesunięcia podkładu).

W większości mat tego typu przestrzenie między wypustkami są ze sobą połączone co umożliwia swobodny ruch powietrza pod matą. Dzięki temu w przypadku ułożenia maty na wilgotnym podłożu para wodna może swobodnie rozchodzić się pod matą i może się spod niej wydostać docierając do strefy brzegowej, o ile nie została ona zamknięta materiałem paroizolacyjnym. Dzięki temu maty tego typu można stosować na niewyschniętych podkładach.

Możliwości tych mat, jeśli chodzi o kompensację naprężeń, bez wątpienia są wyższe niż mat „typu szmata”, ale mimo to ich producenci nie dopuszczają stosowania tych mat na dylatacjach.

Wadą tych mat może być ich grubość, która w niektórych przypadkach wyklucza ich zastosowanie.  Pojawiają się też opinie, że ze względu na powietrze znajdujące się pod matą, maty tego typu nie nadają się na ogrzewanie podłogowe gdyż powodują straty ciepła. Jest to nieprawda. Maty nie powodują strat ciepła, aczkolwiek powodują pewne „zawirowania” w pracy całego układu związane z bezwładnością cieplną (szerzej opisałem to zjawisko w artykule o podkładach grzewczych).

Ze względu na budowę, bardzo podobna do tych mat jest ich trzecia grupa (np. Atlas Mata 630, Gutjahr flexbone 2E). Maty te też mają wypustki, ale ich spodnia strona nie jest podklejona fizeliną.  Jest tak dlatego, że maty te nie są trwale związane z podłożem. Rozkłada się je swobodnie, bez przyklejania. W niektórych z mat, wypustki w swoim dnie mają otwory lub wycięcia, przez które część kleju łączy się z podłożem, ale ma to na celu ustabilizowanie maty na czas wykonywania okładziny.

Co nam daje taki sposób mocowania, a właściwie jego brak? Mata nie jest związana z podłożem więc razem z okładziną tworzy podłogę pływającą. Jakie są możliwości kompensowania naprężeń przy takim układzie chyba nie muszę pisać. Jest to układ o największych możliwościach kompensacyjnych.

Nie ma jednak rozwiązań idealnych. Tak jak w poprzedniej grupie tak i tu, w niektórych przypadkach problemem może być grubość maty.

Dwie ostatnie grupy mat mają jeszcze jedną wspólną wadę. Ze względu na wypustki powierzchnia styku tych mat z podłożem jest ograniczona (w niektórych matach nawet do 25%). Przekłada się to na przyczepność mat do podłoża, która jest mniejsza niż przyczepność klejów klasy C1 (w przypadku mat niezwiązanych z podłożem nie ma to znaczenia). Powoduje to też ograniczenia co do możliwości stosowania płytek. Producenci mat podają zazwyczaj minimalny format płytek oraz minimalną ich grubość. Niektórzy producenci podają minimalną siłę łamiącą dla płytki. Jest to związane z tym, że pomiędzy płytką, a podłożem nie ma pełnego kontaktu (tylko poprzez wypustki maty), a więc płytka może łatwiej ulec uszkodzeniu przy obciążeniu punktowym od góry.

Żeby nie było wątpliwości – również te maty nie są w stanie kompensować naprężeń poprzecznych do ich płaszczyzny.

Teraz trochę o mitach jakie krążą po sieci, a dotyczą mat.

• Maty pozwalają na zmniejszenie szerokości spoin.

Nieprawda. Jedną z funkcji spoin jest kompensowanie naprężeń związanych z rozszerzalnością cieplną płytek. Mata nie ma na to żadnego wpływu.

• Maty pozwalają na zwiększenie pól dylatacyjnych w okładzinie ceramicznej lub na ich całkowite wyeliminowanie.

Nieprawda. Dylatacje w okładzinie ceramicznej podobnie jak spoiny związane są z rozszerzalnością cieplną okładziny i należy je wykonywać zgodnie z obowiązującymi wytycznymi. Wyjątkiem może być sytuacja gdy podkład został podzielony dylatacjami skurczowymi na mniejsze pola dylatacyjne niż jest to wymagane, W takiej sytuacji dobierając odpowiednią matę, możemy dokonać podziału okładziny ceramicznej w inny sposób, stosując dylatacje pozorne.

• Maty pozwalają na przesunięcie dylatacji.

Wszystko zależy od dylatacji. Jeżeli dylatacja nie daje możliwości ruchów pionowych podkładu, to stosując odpowiednio dobraną matę, można to zrobić. W praktyce jest jednak niewiele takich sytuacji. Tak może być w przypadku wykonywania prac na podkładzie zespolonym z podłożem (pod warunkiem, że nie mamy do czynienia  z dylatacją konstrukcyjną lub przeciwdrganiową) lub w przypadku użycia dybli dylatacyjnych. Nie powinno też być problemów (przy zastosowaniu odpowiednich mat) z przenoszeniem lub nawet pomijaniem dylatacji skurczowych, które nie powinny pozwalać na ruchy pionowe podkładu. W przypadku pomijania tych dylatacji należy jednak pamiętać, że nie zwalnia nas to od wykonania odpowiednio rozmieszczonych dylatacji pozornych w okładzinie.

•  Maty pozwalają na układanie płytek na niewygrzanych podkładach grzewczych.

Nieprawda. Podkłady grzewcze są wykonywane na warstwie termoizolacji, która z oczywistych przyczyn nie wyklucza możliwości klawiszowania podkładu. W przypadku niewygrzania podkładu po uruchomieniu podłogówki mogą wystąpić spękania podkładu i jego wypiętrzenia, a z tym maty sobie nie poradzą.

• Płytki wielkoformatowe muszą być układane na matach.

Nieprawda. Jeżeli płytki kleimy na odpowiednio przygotowanym podłożu wystarczy odpowiedni dobór kleju i szerokości spoin.

• Maty nie nadają się na ogrzewanie podłogowe.

Nieprawda. Już o tym pisałem. Maty zwiększają bezwładność cieplną całego układu, ale nie powodują strat ciepła.

Podsumowując: mata kompensacyjna jest produktem, który w wielu sytuacjach pozwala pokonać problem, ale musi być odpowiednio dobrana do sytuacji. Mam nadzieję, że trochę pomogłem w tym doborze. Wiele pomocnych informacji znajdziecie też w dokumentacji technicznej mat. Zwracajcie jednak uwagę nie tylko na sam opis maty, ale również na podawany przez producenta zakres zastosowania i  zalecany sposób montażu.